آشنایی با دکتر معین

محمد معین در نهم اردیبهشت ماه سال 1297 خورشیدی مطابق با 29 آوریل 1918 میلادی در محله زرجوب شهر رشت دیده به جهان گشود . ابوالقاسم دو پسر به نام محمد و علی داشت و در عنوان جوانی ، پنج روز پس از وفات همسرش در اثر بیماری ای که در آن روزها شیوع یافته بود درگذشت . در آن روزگار محمد شش ساله بود و علی چهار ساله . از آن پس پدر بزرگ ( معین العلماء ) مسئولیت تکفل آن دو را بر عهده گرفت. وی محمد را به مکتب خانه ی « میرزا غلامرضای تهرانی » که نزدیک خانه بود فرستاد . معین العلماء با کمک اهالی کوشید و مکتبخانه میرزا غلامرضای تهرانی را به مدرسه ابتدایی تبدیل کرد .

متن کامل در ادامه...

بعداز دایر شدن اداره ثبت احوال در رشت ، خانواده معین العلماء به اعتبار لقب رسمی وی نام فامیلی « معین » را انتخاب کرد و وی از آن پس « محمد معین » خوانده شد و شماره شناسنامه اش 1654 صادره از رشت بود . پس از تبدیل مکتبخانه به مدرسه، محمد در کلاس پنجم نشست و موفق به دریافت گواهی نامه ششم ابتدایی پس از دو سال شد .
وی دوره اول دبیرستان را در مدرسه متوسطه شماره یک رشت به تحصیل پرداخت . در دوره دوم متوسطه ، در قسمت ادبی دارالفنون تهران به تحصیل مشغول شد اما تابستان ها را به رشت ، سرزمین اجدادی اش باز می گشت و در کنار علی سپری می کرد . پس از اتمام دوره دبیرستان به رشت آمد و تصمیم خود را مبنی بر تحصیل در رشته حقوق با پدربزرگ مطرح کرد اما پدربزرگ به وی متذکر شد که قاضی شدن مسئولیت سنگینی در پی دارد وی نظر پدربزرگ را پذیرفت و در سال 1303 در رشته ادبیات فارسی و علوم تربیتی موفق به دریافت مدرک لیسانس شد و دیگر می بایست راهی « نظام اجباری » می شد که دوره آن یک سال بود و محمد معین پس از یک سال خدمت نظام ، دبیر شد و پس از سه ماه به ریاست دانشسرای مقدماتی اهواز انتخاب شد . بسیاری از اسم های عربی شهرک های خوزستان با مشورت وی پارسی شد . پس از اتمام مأموریت اهواز به تهران منتقل شد و در ضمن خدمت در وزارت فرهنگ ، به تحصیل دوره دکترای ادبیات فارسی مشغول شد . دکتر معین به شیوه مکاتبه ای ، روان شناسی عملی و دیگر رشته های آن را مانند خط شناسی و قیافه شناسی از آموزشگاه عالی روان شناسی بروکسل (بلژیک) فراگرفت . به سال 1316 به دریافت نشان علمی از وزارت فرهنگ نائل شد . وی در هفدهم شهریور ماه 1321 مطابق با هشتم دسامبر 1942 از رساله دکترای خود به نام « مزدسینا و تأثیر آن در ادبیات فارسی که در چاپ های بعدی به نام  مزدسینا و ادب پارسی » خوانده شد ، دفاع کرد . وی اولین فارغ التحصیل دکترای ادب پارسی در داخل کشور بود و بلافاصله به تدریس در دانشکده ادبیات دانشسرای عالی تهران مشغول شد و در زمان نخست وزیری مصدق عضویت شورای عالی فرهنگ را قبول کرد و سال ها عضو فرهنگستان بود . وی با پروفسور هانری کربن کتاب های زیر را تصحیح و چاپ کرد .
1. جامع الحکمتین ، تألیف ناصر خسرو و مؤلف به سال 462 هـ .ق ، ش3 از  « گنجینه نوشته های ایرانی » ، چاپ انستیتوی فرانسوی پژوهش های علمی در ایران ، 1332 شمسی / 1952 میلادی .
2. شرح قصیده فارسی خواجه ابوالمیثم احمدبن حسن جرجانی ، شماره 6 از « گنجینه نوشته های ایرانی » ، 1334 شمسی / 1955 میلادی .
3. عبدالعاشقین تصنیف شیخ روزبهان بقلی شیرازی ، شماره 12 از « گنجینه نوشته های ایرانی » ، 1334 شمسی / 1955 میلادی .
معین در سال 1321 با دختر امیر مجاهد ( مدیر سال نامه پارس ) ازدواج کرد که ثمره این ازدواج 4 فرزند بود که خانم دکتر مهدخت معین مانند پدر در رشته ادبیات فارسی تحصیل کردند و هم اینک در این رشته استاداند .
استاد ، به سفارش علامه قزوینی با دانشمند نامی علی اکبر دهخدا در لغت نامه آغاز به همکاری کرد و این همکاری تا سال 1334 به مدت ده سال یعنی تا روز وفات دهخدا ادامه داشت . ماجرای اخرین دیدار دکتر معین با استاد دهخدا از به قلم خود دکتر :
« روز پنجم اسفند 1334 با یکى از دوستان به عیادت استاد رفتم. چراغى بود که رو به خاموشى مى رفت. مصداق این مصراع خود بود:
پوست بر استخوان ترنجیده!
پس از چند دقیقه روى به من کرد و گفت: «که مپرس» و پس از لحظه اى بار دیگر گفت: «که مپرس». ذهنم متوجه غزل حافظ شیرین سخن شد، پرسیدم: «منظور شما غزل حافظ است؟» گفت: «آرى». پرسیدم: «مایلید آن را براى شما بخوانم؟» با سر اشاره مثبت کرد. دیوان حافظ را برداشتم و این غزل را به تأنى خواندم:

درد عشقى کشیده ام که مپرس   .  .  .   . زهر هجرى چشیده ام که مپرس
گشته ام در جهان و آخر کار  .   .   .   .   .   .   .    دلبرى برگزیده ام که مپرس
آن چنان در هواى خاک درش  .  .  .  .  .  .  .  . مى رود آب دیده ام که مپرس
من به گوش خود از دهانش دوش  .  .  .  .  .   سخنانى شنیده ام که مپرس
سوى من لب چه مى گزى که مگوى  .  .  .  .  . لب لعلى گزیده ام که مپرس
بى تو در کلبه گدایى خویش  .  .  .  .  .  .  .  رنج هایى کشیده ام که مپرس
همچو حافظ غریب در ره عشق  .  .  .  .  .  .  به مقامى رسیده ام که مپرس

سراپا گوش بود و سر خویش حرکت مى داد. گویى این غزل خواجه عرفان، آیینه تمام نماى عمر او بود. دو روز بعد استاد دهخدا در همان اتاق چشم بر جهان و جهانیان فرو بست.

کاروان شهید رفت از پیش  .  .  .  .  .  .  .  .  .  وان ما رفته گیر و مى اندیش
از شمار دو چشم یک تن کم  .  .  .  .  .  .  .  وز شمار خرد، هزاران بیش! »

همان طور که گفته شد ، دکتر معین اغلب تابستان ها را به رشت و آستانه و ییلاق های لنگرود می رفت . یک بار در سال 1342 هـ .ش در آستانه اشرفیه هنگام پیاده روی به طرف سپید رود ـ در محل فعلی آرامگاه معین ـ به برادر گفت : « خوب است در این جا آرامگاه خانوادگی داشته باشیم » و برادر به این توصیه وی جامه ی عمل پوشانید .
دکتر معین در تأسیس قسمت ایران شناسی دانشگاه استراسبورگ ، سهم بزرگی داشت . دانشگاه تهران در پانزدهم بهمن ماه 1351 دکتر معین را استاد ممتاز معرفی کرد .
در روز نهم آذرماه 1345 مطابق سی ام نوامبر 1966 در دفتر گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران دکتر معین ، بیهوش شد . وی را به بیمارستان آریا که بهترین بیمارستان اعصاب تهران بود ، بردند . متأسفانه پس از تزریق آمپول ، برای آنژیوگرافی ، خون به قسمتی از سلول های مغزی ایشان نرسید و در اغمای سنگینی فرو رفت . وی تا آخرین لحظات به فکر وظایف مقدس علمی اش بود ، وی در اتاق عمل به اغمای سنگینی فرو رفت که پنج سال طول کشید و با تمام تلاشی که برادرش برای بهبودی وی انجام داد و دکتر و جراح از لندن و روس برای معالجه ایشان به تهران آورد و نیز دکتر جاهد دکتر معین را که در حال اغما بود با خود به بیمارستان منتسب به دانشگاه مک گیل مونترآل کانادا برد ،اما محمد معین در سیزدهم تیرماه 1350 مطابق چهارم ژوئیه 1971 در بیمارستان فیروزگر به رحمت ایزدی پیوست . جنازه وی در آرامگاه واقع در آستانه اشرفیه ـ هشت کیلومتری لاهیجان ، به خاک سپرده شد . شش روز پس از درگذشت این استاد بزرگ ، جلسه یادبودی در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران برگزار گردید .

دکتر معین دانشمندی موفق و استادی نمونه بود که برای در یادها ماندن نیازی به تندیسی زیبا نداشت . ثمره ازدواج ایشان با بانو مهین امیرجاهد فرزندانی تحصیل کرده به نام های مهدخت ، مهداد ، همایون ، پیروز ، پریچهر می باشد ، خصوصاً دکتر مهدخت معین که شیوه شایسته پدر را در پیش گرفت و با رعایت امانت ادبی ، با تدریس در دانشگاه کتاب های زیر را به چاپ رسانید .
از جمله آثار دکتر معین عبارتند از :
1. فرهنگ معین
2. ستاره ناهید یا داستان خرداد و امرداد (نثر و نظم) 
3. حافظ شیرین سخن، دو جلد
5. یک قطعه شعر در پارسی باستان 
6. یوشت فریان و مرزبان نامه 
7. علامه محمد قزوینی، در سالنامه پارس و نیز مجله فرهنگستان چاپ شد 
8. شاهان کیانی و هخامنشی در آثار الباقیه 
9. ارداویراف نامه 
10. روزشماری در ایران باستان و آثار آن در ادبیات پارسی 
11. پورداوود، ترجمه احوال و آثار 
12. مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات پارسی، با مقدمه مشروح به زبان فرانسه به قلم هانری کربن 
13. شماره هفت و هفت پیکر نظامی 
14. حکمت اشراق و فرهنگ ایران 
15. قاعده‌های جمع در زبان فارسی، شماره اول از سلسله انتشارات طرح دستور زبان فارسی 
16. اسم مصدر- حاصل مصدر، شماره دوم از سلسله انتشارات طرح دستور زبان فارسی 
17. امیر خسرو دهلوی 
18. برگزیده نثر فارسی، شماره اول ( دوره‌های سامانیان، آل بویه )
19. آیینه سکندر 
20. هورقلیا
21. لغات فارسی از ابن سینا
22. برگزیده شعر فارسی، شماره اول ( دوره‌های طاهریان، صفاریان، سامانیان و آل بویه ) 
23. نصیرالدین طوسی : زبان ادبیات پارسی 
24. دوره کامل فرهنگ فارسی، شامل لغات فارسی، لغات و ترکیبات عربی متداول در فارسی، لغات
25. اروپایی که به تدریج در فارسی وارد شده و اعلام اشخاص، اعلام جغرافیایی، در هفت هزار و نهصد صفحه و در شش مجلد
26. فرهنگ دستور زبان فارسی، شامل مباحث دستوری
 

ویرایش( ویرایش کتب)

1. دانشنامه علائی تألیف ابن‌سینا، بخش دوم، علم برین 
2. چهار مقاله تألیف نظامی عروضی سمرقندی، با شرح لغات و توضیح عبارات مشکل و نسخه بدلها
3. مجموعه اشعار دهخدا. با مقدمه مشروح در ترجمه احوال و آثار وی 
4. جامع الحکمتین تألیف ناصر خسرو، به همراهی هانری کربن (فارسی- فرانسوی)
5. شرح قصیده ابوالهیثم، به همکاری هانری کربن ( فارسی- فرانسوی )
6. برهان قاطع تألیف محمد حسین بن خلف تبریزی، دوره در چهار مجلد 
7. جوامع الحکایات تألیف سدید الدین محمد عوفی (عبهر العاشقین تألیف روزبهان بقلی شیرازی، به همکاری هانری کربن (فارسی- فرانسوی) 

ویرایش( ترجمه )

1. روانشناسی تربیتی، ترجمه از ,علم النفس و آثاره فی التربیه و التعلیم, (عربی)، تألیف علی الجارم و صطفی امین
2. کتیبه‌های پهلوی، ترجمه از انگلیسی، به قلم و. ب. هینگ 
3. خسرو کواتان و ریدک وی، ترجمه از پهلوی 
4. ایران، تألیف دکتر ر. گیرشمن ( فرانسوی- انگلیسی )

صفحه نخست سایت

"استاد معین" ، "معین العلماء" ، "معین" ، "محمد معین"، "دکتر معین" ، "مزدسینا" و تأثیر آن در "ادبیات فارسی" ، "جامع الحکمتین" ، شرح "قصیده فارسی" ، "فرهنگ معین" ، گستاره ناهید" ، داستان خرداد و امرداد ، حافظ شیرین سخن ، یوشت فریان و مرزبان نامه ، "ارداویراف نامه" ، "پورداوود" ، "مزدیسنا" ، "شماره هفت" و "هفت پیکر نظامی" ، "حکمت اشراق" و "فرهنگ ایران" ، "اسم مصدر" ، "امیر خسرو دهلوی" ، "آیینه سکندر" ، "هورقلیا" ، "لغات فارسی" ، "زبان ادبیات پارسی" ، "فرهنگ دستور زبان فارسی" ، گیلان سرای من ، خرشتم ، خرشتم نیوز ، املش ، روستای خرشتم ، می گیلان